Jeszcze dekadę temu dylematy wokół terapii genowych czy przeszczepów międzygatunkowych wydawały się domeną futurystów. Dziś syntetyczne embriony powstają w laboratoriach bez udziału gamet - i bez jasnego statusu prawnego - rozpalając dyskusję o granicach tworzenia życia. Równolegle w Unii Europejskiej zaczęło obowiązywać historyczne AI Act, które wymusza etyczny audyt algorytmów wspierających diagnostykę i opiekę nad pacjentem, a pierwsze wytyczne do badań klinicznych nad przeszczepami świńskich nerek u ludzi właśnie ujrzały światło dzienne. Bioetyka - młoda, lecz dynamiczna dyscyplina - stała się dziś sejsmografem współczesnej cywilizacji.
Czym zajmuje się bioetyka?
Bioetyka bada, jak wartości moralne, prawo i osiągnięcia nauk przyrodniczych splatają się w praktyce leczenia, badań i polityki zdrowotnej. Jej interdyscyplinarność ściąga do wspólnego stołu filozofów, lekarzy, prawników, socjologów i inżynierów - wszystkich, którym bliski jest los istot żywych oraz kondycja środowiska naturalnego.
Bioetyczne pytania definiujące rok 2025:
- Jak daleko można posunąć edycję ludzkiego genomu i kto ponosi odpowiedzialność za konsekwencje?
- Czy organoidy i syntetyczne embriony wymagają nowych kategorii prawnych, czy „stary” status materiału badawczego wystarczy?
- Na jakich warunkach wypada eksperymentować z przeszczepami zwierzęcych narządów, aby nie uprzedmiotawiać dawców i nie narażać biorców?
- W jaki sposób AI Act zmienia praktykę kliniczną i odpowiedzialność producentów oprogramowania medycznego?
Humanistyczne rozważania nad medycyną
Warszawski kurs „Bioetyka” prowadzony na Wydziale Artes Liberales prezentuje klasyczne aksjomaty i współczesne kazusy w dwóch odsłonach.
Konsekwencjalizm, perfekcjonizm czy teoria prawa naturalnego? Studenci rozbierają na czynniki zasady podwójnego skutku, równię pochyłą oraz spór o definicję osoby, tożsamości i potencjalności. Rozwijany moduł o relacji umysł–ciało wprowadza w debatę o moralnym statusie zwierząt i etyce środowiskowej - od antropocentryzmu po ekologię głęboką.
Klonowanie, wspomagana reprodukcja, GMO, komórki macierzyste, granice ingerencji genetycznych, transplantologia oraz regulacje prawne w UE stanowią praktyczne laboratorium wartości. W tym roku do sylabusa włączono blok o etycznych aspektach sztucznej inteligencji w biomedycynie i o nowych rekomendacjach WHO dotyczących edycji germinalnej.
UW oferuje także osobne studia magisterskie z zakresu Bioetyki, które prowadzone są przez Wydział Filozofii. Kierunek cieszy się dużą popularnością wśród studentów. Można tam często spotkać osoby studiujące kilka kierunków, w tym nauki przyrodnicze.
Zamiast epilogu
Bioetyka nie jest ani młodszą siostrą filozofii, ani przybudówką medycyny. To przestrzeń, gdzie humanistyczna refleksja spotyka laboratoryjny fakt, a decyzje podjęte „pod mikroskopem” rozbrzmiewają echem w debacie publicznej. Jeżeli więc nauki przyrodnicze przesuwają granice możliwego, bioetyka pilnuje, by nie pękła cienka, choć elastyczna linia odpowiedzialności.
Cezary Majewski
